آیا تزریق دُز دوم واکسن در افرادی که سابقه ابتلا به کووید19 داشته‌اند ضروری است؟

اگرچه واکسن های mRNA تا کنون کارآیی قابل توجهی از خود نشان داده اند، اما هنوز سوالات زیادی درباره چگونگی فعال شدن سلول های T توسط این واکسن ها مطرح است.

همانطور که تا کنون بسیار درباره آن شنیده و خوانده اید، ایمنی هومورال، یعنی سلول های B وآنتی بادی ها نقش پر رنگی در محافظت از انسان در برابر انواع ویروس ها ازجمله SARS-CoV-2، عامل بیماری کووید19 ایفا می کنند. ایمنی هومورال اگرچه نقش مهمی در ایجاد ایمنی بلند مدت علیه بسیاری از پاتوژن ها دارد، اما این همه ماجرا نیست.

مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، نشان داده که در افرادی که دچار بدخیمی های خونی ناشی از سلول های B هستند، سلول های T CD8 (ایمنی سلولی) توانسته اند ایمنی مطلوبی در فرد ایجاد بکنند. این بدان معنی است که ایمنی سلولی نه تنها نقش کم رنگ تری نسبت به ایمنی سلولی ندارد، بلکه می تواند نقش حتی مؤثر تر نیز داشته باشد.

ایمنی سلولی که توسط سلول های T ایجاد می شوند، طیف گسترده ای از سلول ها را شامل می شوند که هر کدام نقش خاص خود را دارند. برای مثال سلول های Tfh (follicular helper) در نقش مهمی در توسعه سلول های خاطره ای B، پلاسماسل ها و آنتی بادی ها دارند در حالی که سلول های Th1 (نوع دیگری از سلول های TCD4) موجب افزایش کیفیت پاسخ های سلول های خاطره TCD8 می شوند.

از طرف دیگر، چگونگی ایجاد سلول های خاطره و یا اجرایی سلول های CD8 و یا CD4 بر مدت زمان، کیفیت دسترسی به بافت ها و بازچرخش این سلول ها در بدن نقش بسیار مهمی دارد. در زمینه واکسن های mRNA اما، هنوز اطلاعات زیادی درباره چگونگی فعال شدن این سلول ها در دسترس نیست. همچنین پی بردن به این نکته که آیا سلول های Tfh متعاقب تزریق این واکسن ها به طور کارآمد فعال می شوند و چقدر با ایجاد آنتی بادی های کارآمد مرتبط هستد، نقش مهمی در فهم مکانیسم های دقیق این واکسن ها دارد. سوال مهم دیگر این است که نحوه فعال شدن این سلول ها در فردی که به کووید19 مبتلا نشده است در مقایسه با فردی که مبتلا شده و بهبود یافته است به چه صورت است؟

به همین منظور، در مطالعه ای که نتایج آن در ژورنال معتبر لنست منتشر شده‌است، پاسخ‌های سلول های TCD4 و TCD8 اختصاصی آنتی ژن های ویروس SARS-CoV-2 در افرادی که واکسن mRNA دریافت کرده و همچنین افرادی که به طور طبیعی با این ویروس آلوده شده و بهبود یافته اند، بررسی و ارزیابی شد.

این نتایج نشان از القا قدرتمند سلول های T اختصاصی علیه آنتی ژن ویروس SARS-CoV-2 داشت که احتمالا در کنار ایمنی هومورال، نقش مهمی در مدت زمان ایمنی ایجاد شده در برابر بیماری کووید19 دارد. نکته بسیار حائز اهمیت در پاسخ های سلول های T اختصاصی این است که، این سلول ها در مقایسه با آنتی بادی ها (که محصول ایمنی هومورال هستند) کمتر تحت تأثیر جهش های ویروس که سعی در فرار از پاسخ های آنتی بادی ها دارند قرار می گیرند. به بیان شفاف تر، سلول های T به دلیل شناسایی اپی توپ هایی گسترده تری از پروتئین اسپایک ویروس، نسبت به جهش های ویروس مقاوم تر هستند. علاوه بر این، پاسخ های سلول های T در مقایسه با سلول های B با گذشت زمان کمتر دچار کاهش می شوند. بنابراین، ایجاد سلول های خاطره CD4 و CD8 احتمالا می تواند موجب ایجاد ایمنی بلند مدت در برابر کووید19 بشود.

یکی از نکات بسیار مهم در این مطالعه، بررسی گسترش سریع سلول های TCD4 اختصاصی علیه ویروس به دنبال تزریق دوز اول واکسن در افرادی که سابقه ابتلا به کووید19 نداشتند، بود. این درحالی است که شکل گیری پاسخ های سلول های CD8 و ایمنی هومورال به صورت تدریجی افزایش می باید و پس از دوز دوم به حداکثر خود میرسد. از این داده ها می توان فهمید که احتمالا ایمنی نسبی ایجاد شده پس از تزریق دوز اول واکسن که در برخی از مطالعات بالینی مشاهده شده است، ناشی از گسترش سلول های CD4 می باشد، در حالی که هنوز تیتر آنتی بادی ها خنثی کننده در بسیاری از افراد پایین می باشد. علاوه بر این، سلول های CD4 در مدل های حیوانی توانسته از ایجاد عفونت علائم دار جلوگیری کند. همچنین القا سریع سلول های CD4 های اختصاصی علیه آنتی ژن های ویروس پس از دوز اول واکسن این تئوری را مطرح میکند که احتمالا ارتباطی بین پاسخ های ضعیف آنتی بادی ها خنثی کننده و ایمنی ایجاد شده متعاقب دوز اول واکسن وجود ندارد.

عفونت طبیعی یا واکسن؟

مطالعات قبلی نشان داده است که افرادی که پیش تر به کووید19 مبتلا شده اند، پس از تزریق یک دوز واکسن به بیشترین میزان پاسخ های ایمنی هومورال علیه ویروس می رسند. این یافته ها این سوال را در ذهن ایجاد می کند که آیا تزریق دوز دوم واکسن در افرادی که به طور طبیعی به کووید19 مبتلا شده اند لازم است؟

یافته های این مطالعه بر روی سلول های CD4 و CD8 حاکی از این است که تزریق دوز دوم واکسن در عملکرد و کیفیت پاسخ های سلول های CD4 و  CD8اختصاصی علیه ویروس تأثیر چندانی ندارد. این در حالی است که کیفیت و کمیت این پاسخ ها در افرادی که سابقه ابتلا به کووید نداشته اند بین دوز های اول و دوم تفاوت چشمگیری داشت.

لازم به ذکر است که برای رسیدن به پاسخ قطعی در اینباره، راه بلندی در پیش است و هنوز برای اطمینان مطالعات بسیار دیگر باید انجام پذیرد.

ایمونولوژی‌تودی، بزرگترین جامعه ایمونولوژی کشور