وقتی استادش می‌خواهد یکی از موش‌های آزمایشگاهی را بُکشد، جا می‌خورد اما در اولین تجربه‌اش با حیوانات باید چنین کاری را انجام می‌داد زیرا همه پژوهشگران بعد از انجام آزمایش روی حیوانات باید آنها را از بین ببرند.

نخستین تجربه‌اش با حیوانات در مقطع کارشناسی اتفاق افتاده است. دوره کوتاهی آموزش می‌بیند که جزء واحدهای درسی به حساب نمی‌آمده است. اما وضعیت در مقطع کارشناسی ارشد فرق می‌کند و یک واحد درسی کار با حیوانات آزمایشگاهی وجود دارد که همه دانشجویان باید آن را بگذرانند.

او به شرطی حاضر می‌شود تجربیاتش را با ایسنا به اشتراک بگذارد که اسمش آورده نشود.

از طریق یکی از استادان دانشگاه شرایطی فراهم می‌شود تا او در مقطع کارشناسی به یک مرکز نگهداری از حیوانات مراجعه کند و کار با موش را یاد بگیرد: «زمانی که تعداد موش‌ها زیاد است و باید از آنها نمونه خون گرفته شود، کار را سخت می‌کند، زیرا باید به آنها رسیدگی هم بشود و این یکی از سخت‌ترین تجربه‌هایم بوده است. بهترین اتفاق، زمانی می‌افتد که نمونه‌گیری از موش‌ها تمام می‌شود.»   

این پژوهشگر، دردناک‌ترین تجربه‌اش را در مقطع کارشناسی ارشد گذرانده است؛ زمانی که باید واحد کارگاه‌های آزمایشگاهی را پشت سر می‌گذاشته. او با یک خوکچه هندی کار می‌کرده: «در آن مقطع تعداد دانشجویان زیاد و تعداد حیوانات آزمایشگاهی کم بود. نخستین قدم برای کار کردن با یک حیوان آزمایشگاهی، مهار کردن آن است. حیوان در پروسه‌ای که همه دانشجویان می‌خواستند آن را مهار کنند، آسیب دیده بود و دیدن حیوانی که آسیب دیده، صحنه آزاردهنده‌ای بود.»

بسیاری از کسانی که وارد آزمایشگاه می‌شوند تا با حیوانات کار کنند، تجربه کافی ندارند. خود او هم زمانی که دوره طرحش را می‌گذرانده از تجربه قدیمی‌ترها استفاده کرده و بعد از آن مسئولیت کامل قفس‌ها را بر عهده گرفته است.

او معتقد است استانداردهای نگهداری یا برخورد با حیوانات آزمایشگاهی به افرادی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد: «با توجه به تجربه‌هایی که در مقاطع مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد داشتم یا زمانی که طرحم را می‌گذراندم، مرکز نگهداری از حیوانات، ساختمانی جدا از ساختمان اصلی بخش‌های مختلف است و سعی می‌شود دمای مناسب برای نگهداری حیوانات یا روشنایی و خاموشی برای زندگی آنها رعایت شود اما خدمات تمیز کردن قفس حیوانات به بخش‌هایی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد. در واقع استاندارد را افرادی که با حیوانات کار می‌کنند، رعایت می‌کنند. ممکن است استانداردهای تعریف‌شده‌ای باشد اما یک بخش آن را کمتر رعایت می‌کند و بخش دیگری آن را مو به مو پیش می‌برد. برخی از پژوهشگرها هنگام کار با حیوانات، مسائل بسیاری را در نظر می‌گیرند و برای برخی دیگر هم اهمیت چندانی ندارد».

حیوانات آزمایشگاهی بسته به جنس و وزن، قیمت‌های متفاوتی دارند. برای مثال قیمت هر موش «رَت» که دومین حیوان آزمایشگاهی محسوب می‌شود، ۲۵ هزار تومان است و می‌توان آن را از انیستیتو پاستور ایران خرید اما برای تهیه هر حیوان باید از یک هفته قبل تعداد، نوع، جنسیت و وزن آن را سفارش داد. موش‌هایی که برای آزمایش استفاده می‌شوند، کاملا پرورشی هستند. برخی پژوهشگران آزمایشاتشان را روی موش و برخی دیگر روی حیوانات دیگر مثل خرگوش و خوکچه هندی انجام می‌دهند. یک پژوهشگر می‌تواند این حیوانات را به تعدادی که برای مطالعات خود نیاز دارد، خریداری و استفاده کند.

وقتی که یک پژوهشگر کارش با یک حیوان تمام می‌شود، اجساد حیوانات را برچسب‌گذاری می‌کند و داخل کیسه می‌گذارد. اسم بخش، پژوهشگر، تاریخ و اینکه آزمایش عفونی روی حیوان انجام شده، همگی روی برچسب نوشته می‌شوند و داخل فریزری که مربوط به حیوانات است گذاشته می‌شود. اجساد حیوانات در دستگاه‌های مخصوص این کار سوزانده می‌شوند زیرا  کارشناسی که مابقی کار را انجام می‌دهد متفاوت است و کار پژوهشگر بعد از گذاشتن حیوان در فریزر تمام می‌شود.

او درباره برخورد پژوهشگران با حیوانات آزمایشگاهی معتقد است: «وقتی یک پژوهشگر برای کارش از حیوانی که در اختیار دارد به درستی نگهداری نکند، ضرر اول به خودش و کارش می‌رسد. به همین دلیل برخی سعی می‌کنند از حیوانات مراقبت بسیاری کنند، غذای آنها را به صورت مرتب بدهند، قفسشان را تمیز کنند. در سیستمی که من تا کنون کار کرده‌ام، ندیدم دانشجو یا پژوهشگری برای برخورد نامناسب با حیوانات اخطار بگیرند یا جریمه شود. در کل، دانشجویان سعی می‌کنند بهترین عملکرد را با حیوانات داشته باشند زیرا کار خودشان بهتر پیش می‌رود. در غیر این صورت خودشان با مشکل روبه‌رو می‌شوند.»

به گفته این پژوهشگر، تعداد خانم‌ها نسبت به آقایان در آزمایشگاهی که او کار می‌کند بیشتر است و بعد از آزمایش، کشتن حیوان به همکاران آقا محول می‌شود. ممکن است در یک روز، چند گروه مختلف به حیوان آزمایشگاهی نیاز داشته باشند و در نهایت مجبور شوی در کمتر از یک ساعت بیش از ۲۰ حیوان بکشی و این موضوع مطمئنا کار راحتی نیست. البته کشتن حیوانات بستگی به افراد هم دارد زیرا برخی استادان هستند که این اتفاق را جزئی از کار پژوهشی خود می‌دانند که اجتناب‌ناپذیر است و باید آن را انجام داد اما برخی پژوهشگران ترجیح می‌دهند این کار را انجام ندهند.

او تا کنون تجربه کار در آزمایشگاه‌های خارج از کشور را نداشته اما درباره فضای آزمایشگاهی خارج از کشور زیاد شنیده‌ است: «یکی از دوستانم که در یکی از کشورهای آسیایی فعالیت داشت می‌گفت وقتی اعلام می‌کردیم برای انجام پروژه‌مان به ۱۰ موش نیاز داریم، بارها بازخواست می‌شدیم و از ما درباره تعداد موش‌هایی که درخواست کرده‌ایم، پرس‌وجو و درخواست می‌کردند اگر جا دارد آزمایش با تعداد حیوان کمتری انجام شود. آنها به این مسئله توجه زیادی نشان می‌دادند تا کمترین آسیب به حیوانات زده شود. اما در ایران سخت‌گیرهای این‌چنینی نسبت به خارج از کشور کمتر دیده می‌شود.»

سال‌هاست که در حوزه علم به آزمایش‌ها روی حیوانات اتکا می‌شود تا خطرات شیمیایی داروهای جدید انسانی و میزان خطر و عوارض آنها را برای سلامتی انسان برآورد کند. در حال حاضر سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا اعلام کرده که تمام آزمایشات روی پستانداران را تا سال ۲۰۳۵ از بین خواهد برد. برخی از کشورها مثل آمریکا بیش از چهار میلیون دلار به پنج دانشگاه  می‌دهند تا روی یافتن یک روش جایگزین برای انجام آزمایش‌های علمی روی حیوانات تمرکز کنند.

منبع: ایسنا